Haşimato hastalığı nedir? Haşimato hastalığı ve gebelik

Son yıllarda adını sıkça duyduğumuz Haşimato hastalığı, bağışıklık sisteminin bakteri, virüs, mantar ve parazit gibi vücuda zarar veren antikorları tiroit bezine yönlendirerek yok etmeye çalışmasıdır. Haşimato hastalığı tüm dünyada yaygın olarak görülen hipotiroidinin ve pek çok başka rahatsızlığın başlıca nedenidir ve ne yazık ki genellikle çok geç teşhis edilmektedir.

Haşimato, tiroit bezinin otoimmün; yani kişinin kendi koruma mekanizmasını, tiroit dokusunu bir yabancı olarak tanıması ile ortaya çıkan bir tiroit rahatsılığıdır. Bu durum tiroit hormon fazlalığı yani hipertiroide yol açabilmekle beraber yıllar içinde tiroid hormon yetmezliğine de sebep olabilmektedir. Haşimato hastalığı 1912 yılında Japon bilim adamı Akira Haşimato tarafından tanımlandığı için bu adı almıştır.

Haşimato hastalığı durumunda vücut tiroit bezini yok etmek için çok miktarda anti-TPO antikoru ve anti-tiroglobulin antikoru üretmektedir. Bu antikorlar tiroit bezine bağlanarak tiroit hücrelerini harap eder. Bu arada tiroit bezine birçok iltihap hücresi biriktirir. İltihap sonucu tiroit hücreleri tahrip olur ve tiroit hormonu azalmaya başlamaktadır. Tiroit bezinin küçülmesiyle ortaya hormon yetmezliği çıkar.  İlk dönemde hastada ufak bir guatr ve kanda anti-TPO antikor yüksekliği varken TSH, T3 ve T4 hormonları normaldir. Daha sonra zaman içinde hastalık ilerledikçe önce başlangıç halinde tiroit yetmezliği sonra tam tiroit yetmezliği gelişmektedir.

Haşimatoyu gösteren bir klinik bulgu yoktur. Haşimato hastalığının oluşturduğu tiroit hormon fazlalığı ve daha sıklıkla tiroit hormon yetmezliğine bağlı bulgular kişilerin doktora gözükmesini sağlamaktadır. Haşimato da görülen belirti ve bulgular hastalığın kendine özgün değildir. En belirgin haşimato belirtileri;

Sıklıkla kilo alma, kabızlık, kolay üşüme, cilt kuruluğu, yorgunluk, kramplar, seste değişikliktir.

Bu belirtiler pek çok hastalıkta da görülebileceği için genellikle haşimatoyu tespit etmek oldukça zor olmaktadır. Haşimato belirtilerinden nabız sayısında düşüklük, hareketlerde yavaşlama, dilde büyüme, unutkanlık, işe odaklanmada zorluk, saç dökülmesi,  yavaş konuşma, gözaltlarında yüzde şişme, solukluk, iştahsızlık, depresyon, sinirlilik, adet düzensizlikleri de hastalarda sıklıkla görülebilmektedir. İleri düzeyde hipotirodi olan hastalarda; akciğer ve kalp zarlarında sıvı toplanması, uyku apnesi, karpal tünel sendromu, göğüslerden süt gelmesi ya da bu olmaksızın prolaktin hormonunda yükselme, cinsel istekte azalma ve kan sodyum düşüklükleri de haşimato belirtilerinden sayılmaktadır.

Haşimato hastalığında kolesterol düzeyi genelde yüksek seyreder. Bu sebeple hasta da kalp damar hastalıkları da görülebilmektedir. İlerlemiş haşimato vakalarında kalp zarında(perikardit), akciğerde(plörezi) ve karında su toplaması(asit) görülebilir.

Haşimato hastalığının temel sebebi bağışıklık sisteminin yanlış bir algılama ile kendi dokularını yabancı olarak tanımlaması ve o dokulara karşı müdafaa yapmaya çalışmasıdır. Bu mekanizma ile tiroit dokusu tahrip olmaya başlar. Bu grup hastalıklara otoimmün hastalıklar denilir.

Hedef alınan organ tiroit olduğunda en sık karşımıza çıkan “Haşimato tiroidi” olmaktadır. Bu tahrip olma sırasında ilk önce sağlıklı tiroit hücreleri parçalanır ve dolaşıma kimi zaman yavaş yavaş kimi zaman daha hızlı bir şekilde tiroit hormonu boşalır. Başlangıçta tiroit hormon fazlalığı daha sonra tahrip olan dokuların giderek artması ile tiroit hormon yetmezliği oluşmaktadır.

Haşimato, özellikle kadınlarda daha sık görülür. Östrojen ve genetik yatkınlık risk faktörleri arasındadır. Genç-orta yaş grubunda daha sık görülmekle birlikte her yaşta olabilir. Tiroit hormon yetmezliği veya tiroit hormon fazlalığı bulgularının oluşma hızı ile de ortaya çıkma yaşı değişebilmektedir. Çocuklarda da görülmesi mümkündür. Erkeklerde daha seyrek olmakla beraber, erkeklerdeki tiroit hormon yetmezliği nedenlerinin ilk sıralarındadır.

Gebe veya gebelik planlayan kadınlar, tekrarlayan düşük ve ölü doğum hikayesi olanlar, tip 1 diyabetli hastalar, otoimmün hastalığı olanlar (vitiligo, sjögren sendromu, sistemik lupus eritematozus, romatoid artrit vb.), down sendromu, turner sendromu ve ailede otoimmün tiroit hastalığı öyküsü olanlar, guatr ve/veya anti-TPO pozifliği olanlar, lityum, amiodaron, IF-α, sunitinib, sorafenib gibi ilaçları kullananlar, açıklanamayan hiperprolaktinemi, açıklanamayan hiperkolesterolemi, açıklanamayan kansızlık, kalp yetmezliği olan kişilerde haşimoto araştırılmalıdır.

Haşimato hastalarının büyük bir kısmında tiroit hormonları (FT3, FT4, TSH ) normal seviyededir. %10 civarı hastada ise hipotiroidi gözlenir.(FT3, FT4 düşük, TSH yüksek). Hastaların çoğunda yaşam boyu Anti TPO, Anti TG antikorları bulunmaktadır.

Bu antikorlar ilk zamanlarda olmasa bile ileriki dönemlerde hipotiroidi gelişeceğini haber verir.  Haşimato hastalığı kandaki tiroit ve antikor değerleri ile ultrasonografi ile teşhis edilebilmektedir. Tespit edilen nodüllerin iyi huylu olup olmadığını anlamak için ultrasonografi altında iğne biyopsisi yapılması gerekebilmektedir.

Tiroit boynumuzda solunum ve yemek borusunun önünde tiroit hormonu üreten birbiriyle bağlı iki parçadan oluşan endokrin bir organdır. Vücudumuzdaki metabolik faaliyetlerden, beyin ve sinir sistemi ile ilişkili faaliyetlerden, büyüme ve gelişmeden, üreme fonksiyonlarının gelişiminden ve devamından sorumludur. Guatr neden ne olur ise olsun tiroit bezinin büyümesidir.

Haşimato hastalığı ise bu tiroit bezinin vücudumuzdaki müdafaa sistemi tarafından yabancı bir organ olarak tanımlanıp orta ve uzun dönemde tiroit bezinin hormon üretme kabiliyetinin yok olmasına dolayısı ile yüzde 85-90 tiroit hormon yetmezliği ile sonuçlanan otoimmün bir hastalıktır. Haşimato hastalığında zaman zaman tiroit hormon üretiminin arttığı dönemler de olmaktadır.

Haşimoto hastalığı eğer hipotiroide yol açtıysa hipotiroidin şiddetine ve süresine bağlı olarak kilo fazlalığı, kabızlık, cilt kuruluğu, saç dökülmesi, tırnak bozulmaları, kan yağlarında yükseklik (kolesterol, trigliserid) ve dolayısı ile kalp damar hastalıklarına giden süreci hızlandırmaktadır. Uykuya meyil zihinsel faaliyetlerdeki hızın azalmasına sebep olur. Haşimoto hastalığı ile birlikte ve birbirlerine eşlik edebilecek hastalıklar olarak tüm otoimmün hastalıklar sayılabilir. Bunların bir kısmı endokrin organlara bağlı (böbreküstü bezi; diyabet) bir kısmı kas iskelet sistemi hastalıkları (romatizmal hastalıklar) bir kısmı depresyona kadar gidebilecek psikiyatrik hastalıklar olabilmektedir. Yine haşimoto hastalığında tiroit bezinin yapısında bozukluklar neticesinde hem geçici hem de gerçek takibi gereken tiroit nodülleri olabilir. Tiroit nodülleri muhakkak izlenmelidir.

Haşimato hastalığı ile ilgili özgün bir diyet olmamaktadır. Ancak sağlıklı beslenmek her hastalıkta olduğu gibi haşimato için de oldukça önem arz etmektedir. Ortamda iyot fazlalığının bu hastalıkları tetiklediğine dair çalışmalar olmakla beraber şu ana kadar bunun doğruluğu gösterilememiştir. Selenyum alımı ile düzeldiğine dair yayınlar da vardır. Selenyum, haşimato hastalığında yükselen antikorları azaltabilmektedir.

Ancak hastalığın klinik olarak tiroit hormon yetmezliğine gidişini değiştiremez. Kısacası kesin bir faydası olduğu söylenemez. Bu dönemde glutensiz beslenme önerilmektedir. Bunun da direkt olarak haşimato hastalığının gidişini değiştirdiği gösterilememiştir. Beslenme ile ilgili söylenmesi gereken en önemli husus; hipotiroidi sebebi ile tiroit hormonu başlanmış olan hastaların ilaçlarını aç karnına almaları ve beraberinde tiroit hormon ilacının emilimini bozabilecek kepekli, yoğurt ve süt gibi emilimi bozacak gıdaları aynı öğünde almamaları gerekir.

Haşimato hastalarının nasıl tuz kullanmaları gerektiği çok merak edilen konulardan biridir. Hastalığı iyodun tetiklediği söylenmekle birlikte bu tümüyle doğrulanamamış bir konudur.

İyodun, ortaya çıkmış tanısı konulmuş bir haşimato tiroidinin klinik gidişinde olumlu veya olumsuz bir etkisi yoktur. Zaten iyot yetmezliği yaşanan ülkemizde genel olarak tuz kullanımını kısıtlama yönünde bir eğilimin de giderek arttığı bir dönemdeyiz. Haşimato tiroidinin anne adayı genç hanımlarda da daha sık görüldüğü düşünülürse genç nesillerin iyot eksikliği ile tekrar karşılaşmaması için iyotsuz tuz kullanılmalı gibi bir mesaj vermek doğru olmaz. İyotlu tuz kullanılabilir.

Haşimato hastalarında genellikle hipotiroidi gelişme riski yüksektir. Hamile kalmayı düşünen kişilerde belirgin bir hipotiroidi varsa bu kişilerin yumurtlama düzenleri bozulmaktadır ve hamile kalmakta güçlük yaşarlar. Tiroit hormonu tedavisi ile bu durum düzelebilir.

Hamileliğin ilk 3 ayında kısmi bir tiroit yetmezliği olan anneler, gebelik devam etse bile bebeklerinin özellikle zihinsel fonksiyonlarının gelişiminde problemler yaşayabilmektedir. Bu sebeple anne adayının tiroit fonksiyonları hamle kalmadan önce ve gebelik süresince (4-6 haftada bir) takip edilmeli ve yeterli tiroit hormonu verilmesi gerekmektedir. Genellikle hamileliğin 6. ayına kadar doz artabilir.

Unutulmaması gereken bir başka konu hamilelerin yeterli iyot alımlarının da sağlanmasıdır. Gebelik boyunca tiroit hormonu kullanılmasının ne bebeğe ne anne adayına negatif bir etkisi yoktur. Tedaviler kesilmesi doğru değildir.

Haşimato hastaları kilo almaya eğilimi vardır. Bunun birinci nedeni bu hastalarda zaman zaman tiroit hormon fazlalığı dönemlerinin yaşanabilmesi ve bu dönemlerde iştah artışı ile birlikte kilo alınmama dönemlerinin rahatlığı ile hastaların kontrolsüz fazla beslenme eğilimi göstermeleridir.

İkincisi ise bu hastalarda kalıcı hipotiroidi riskinin yüksek olması (metabolizma yavaşlaması)ve geçici tiroit hormonu fazlalığı döneminde artmış olan iştahlarının devamı nedeni ile aldıkları fazla kalorilerin kilo olarak kendilerine dönmesidir. Bir de hipotiroit döneminde uykuya eğilim, hareketsizlik, konstipasyon, adet düzensizlikleri tabloya eklendiğinde kilo alımı kaçınılmazdır.

Fakat yine de; hasta hastalığını bilir ve davranışlarını buna göre değiştirme eğiliminde olur ise kilo alımınıı dengeleyebilir. Zayıflamanın birinci basamağı haşimato hastalığına bağlı olarak ortaya çıkmış olan hipotiroidinin doğru bir şekilde ve dozda ilaç kullanılması ile düzeltilmesi ve hastanın bilinçli bir şekilde yeme davranışını düzelterek egzersiz kapasitesini arttırması ile sağlanmaktadır

Haşimato hastasının tiroit hormon eksikliği ve fazlalığı ile ilgili klinik şikâyetlerini bilmesi önemlidir. Bu klinik belirtiler aynı hastada farklı zaman dilimlerinde bulunabilmektedir. Bu durumunda doktora gözükmelidir. Eğer tiroit hormon yetmezliği (hipotiroidi) ve hekim tiroit hormonu başlamış ise TSH hormonu normal sınırlar içine çekilinceye kadar 6-8 hafta aralar ile doz ayarlaması yapılmaktadır.

Normal sınırlar içine girdikten sonra doz ayarlama yapılmaktadır. 4-6 ay ara ile kontrollere devam edilmesi gerekmektedir. Çünkü hastanın beslenmesi, kilo alımı ve hastalığın aktivitesi ile dozda devamlı değişiklik olması gerekebilir. Özellikle çocuk sahibi olma çağındaki hanımların bu kontrole titizlikle uyması ve bebek sahibi olmadan önce ve gebelikleri sırasında 4-6 haftada bir takiplerini yaptırmaları bebek sağlığı açısından gereklidir. Bazı haşimato hastalarında tiroit nodülü gelişme eğilimi fazladır. Bu hastalarda da tiroit nodül takibi 6 ayda bir yapılması öngörülür.. Bir değişim yoksa takip süresi bir yıla kadar çıkarılabilmektedir.

Hashimoto hastalığının zararları oluşturduğu klinik tabloya göre değişmektedir. Hafif olgularda saç dökülmesi, kilo kontrolünde güçlük, üşüme gibi yakınmalar olabileceği gibi hastalık ilerledikçe ve tedavi edilmedikçe kan yağlarında yükselme, kalp damar hastalıkları, kan basıncında yükselme gibi daha sistemik şikâyetler görülebilmektedir. Çocuk sahibi olmada güçlük, kansızlık gibi tablolar da eşlik edebilir.

Haşimato hastalığının tedavisinde yapılması gereken tüm buğday ürünlerinin kesilmesidir. Hastalığı tetikleyen ve hastalığın tedavisinde mutlaka dikkate alınması gereken diğer faktörlere de bakalım dilerseniz.

Selenyum eksikliği: Selenyum sağlıklı tiroid fonksiyonları için çok önemli bir mineraldir.

İyot eksikliği: İyot sağlıklı tiroid fonksiyonları için son derece önemli bir mineraldir.

Amalgam dolgular: Bu dolguların içindeki cıva selenyumu bağlar ve tiroid problemlerine yol açar.