Çikolata Kisti (Endometrioma) Nedir?

Endometriozis rahatsızlığı adını “endometrium“dan (rahmin iç duvarını oluşturan dokudan) alır. Endometriozisli kadınlarda, endometriumu oluşturan hücreler, rahim dışında başka organlar üzerinde de yerleşim gösterirler. Bu yerleşim genelde yumurtalık, tüpler gibi diğer üreme organları, karın boşluğu ya da uzak organlarda olabilir.

Doku, adet kanamasında görülenin aksine kendini vücuttan dışarı atamaz. Bu dokudan kaynaklanan kanama çevre dokularda enfarmasyona ve şişmeye neden olur. Bu süreçte bölgede yara dokusuna sebebiyet vererek lezyon ya da başka büyümelere sebep olabilir.

Özellikle yumurtalıkların da dahil olduğu vakalarda kan, bulunduğu dokuların iç kısmına gömülerek kan birikimine ve bunun sonucunda çikolata kistlerinin oluşmasına neden olabilmektedir.

Yumurtalıklar kadınlar için yumurta üretimi dışında pek çok hormon (andorjen, estrojen, progesteron gibi) salgılayarak çok mühim rol oynarlar. Endometriozisin yumurtalıklarda bulunması da yumurtalığı olumsuz yönde etkilemektedir. Rahim içi zarının, farklı deyişle endometrium tabakasının rahim dışında (mesela; karın boşluğunda, yumurtalıklarda ya da vücudun herhangi bir yerinde) oluşmasına endometriozis denir.

Normalde sadece rahim içinde bulunan, regl döneminden sonra kalınlaşarak bebeğin yerleşmesini sağlayan ve her regl döneminde atılarak yenilenen bu endometrium dokusunun yumurtalıklarda bulunması aynı şekilde regl benzeri kanamalara neden olarak yumurtalık içinde koyu eski kahve renkli kan birikmesi sonucu çikolata kistine (Endometrioma) neden olmaktadır. Bu kistlerin içerisinde biriken sıvının eski regl kanı gibi koyu kıvamda ve rengi çikolata rengine benzemesinden dolayı böyle adlandırılır. Normal aylık regl dönemlerinde görülen fonksiyonel kistlerin aksine bu kistler gerileyip kaybolmazlar.

Çikolata kisti, endometriozis rahatsızlığı sonucunda oluşan bir kist türüdür. Genel olarak endometriozis hastalığı olan birçok kadında çikolata kistine de rastlanır.

Endometriozis’in (çikolata kistinin) tanı ve tedavisi; hastanın yaşı, gebelik isteği ve şikayetleri dikkate alınarak planlanır. Şiddetli ve periyodik ağrı, regl sırasında yoğun kanama, kısırlık ve ilişki sırasında ağrı gibi semptomlar Kadın Hastalıkları ve Doğum uzmanlarının yanı sıra gerektiğinde Genel Cerrahi, Üroloji, Gastroenteroloji ve Psikologlar tarafından düzenli olarak gerçekleştirdikleri vaka toplantılarında hastanın durumunu değerlendirip tedavisini planlarlar.

Çikolata kistleri yaklaşık hastaların dörtte birinde (%28) her iki yumurtalığında birden bulunurlar. En sık 25-34 yaş grubu arasında görülür.  Endometriozis hastalığı kadınların yaklaşık yüzde 10’unu etkileyen, yani aslında oldukça yaygın bir sağlık problemidir.

Endometriozisi olan hastaların % 17-50 oranında çikolata kisti mevcuttur. Çikolata kistleri üreme çağındaki kadınların % 15 inde; infertilite sorunu olan kadınların % 30 unda mevcuttur.

Endometriozis hastalarının %60-70’inde ağrı belirtisi görülür. Bazı kadınlarda hiç belirti olmaz, ameliyat ya da ultrasonografide görülür. Nedeni tam olarak bilinmeyen endometriozis kadının yaşam kalitesini bozabilen pek çok soruna neden olabiliyor.

Çikolata kisti olan hastalarda da endometriozisin tüm belirtileri (ağrı, infertilite) görülebilir. Bazı hastalarda hiçbir semptom olmayabilir. Normal jinekolojik muayenede saptanır. Bu kistler çok büyürlerse ağrı, kist duvarının yırtılması gibi ciddi sorunlara neden olabilir ve endometrioma (çikolota) kistlerinde çok nadiren de olsa kist çeperinde kanser vakası gelişebilir.

Çikolata kisti teşhisinde jinekolojik muayene ve ultrasonografik inceleme yardımcı olmaktadır. Yumurtalığın diğer kistlerinden ayırt edilmesi gerekmektedir. Muayene sırasında saptanan yumurtalık kistlerinin ayırıcı tanısında transvajinal ultrasonografi oldukça mühim rol oynar.

Çikolata kistlerinin tanısı ultrasonografi ile konulabilir. Ultrason ile tümoral kist olma riski varsa operasyon yapılması gerekir.

Ayrıca kanda bazı tümör belirteçlerinin ölçümü tanıda yardımcı olur. En yaygın olarak kullanılanı Ca125 ve HE 4’tür. Endometriozis ve çikolata kisti saptanan hastada ağrı şikayeti ön planda ise, günlük yaşantısını ve hayat kalitesini olumsuz etkiliyorsa kapalı ameliyat önerilebilir.

Endometriozisin kalıcı bir tedavisi henüz yoktur. Bunun sebebi ise hangi tedavi yapılırsa yapılsın bireysel farklılıklar göstermekle beraber, endometriozisin 2 yıllık tekrarlama sıklığının %20 dolayında olması ve süre uzadıkça riskin çoğalmasıdır. İlaç tedavisi veya cerrahi yöntem gibi tedavilerin amacı, şiddetli ağrıyı gidermek ve varsa kısırlığı ortadan kaldırıp kadının gebe kalmasını sağlamaktır. Hangi tedavi yönteminin uygulanacağına ise hastalığın şiddeti, sebep olduğu sorunlar ve hastanın diğer özelliklerine bakılarak karar verilir.

Cerrahinin Kapalı olarak yapılması hem sonuçlar hem de hasta rahatlığı yönünden karın açılarak yapılmasına oranla çok daha iyi bir yöntemdir. Ameliyat sırasında çikolata kistleri yumurtalıklara zarar vermeyecek şekilde çıkartılmalı, yapışıklıklar açılmalı ve diğer endometriozis noktaları yok edilmelidir.

Ameliyatta yumurtalık kapasitesine zarar verilmemesi nedeni ile mümkün olduğunca atravmatik yöntemler kullanılarak yapılmalıdır.

Herhangi bir sorunu olmayan ve muayene esnasında tesadüfen çikolata kisti saptanan hastaları bir süre takip etmek en iyi yaklaşımdır. Ca125 değerinin yüksek olması yada kist büyüklüğünün 5 cm’nin üzerinde olması durumlarında ameliyat düşünülebilir.

Ameliyat öncesinde yumurtalık kapasitesi ultrason ve AMH ölçümü ile değerlendirilmeli ve yumurtalık kapasitesi düşük ve çocuksuz kadınlarda mümkün olduğunca ameliyattan kaçınılmalıdır.

Dünyada ve ülkemizde kadınlarda oldukça çok sayıda görülen ve teşhis edilmesi en geç olan hastalıklardan biri endometriozis yani çikolata kistidir. Hemen her 10 kadından birinde görülür.

Endometriozis bazı hastalarda hiçbir belirti vermeden ilerleyebilir. Bazı hastalarda ise şiddetli şikayetlere yol açabilir. Hastanın rutin olarak gerçekleştirdiği bir kontrol sırasında yumurtalıklarda çikolata kisti olarak veya bağırsağı döşeyen zarlar üzerinde ya da rahmin arka tarafında bağırsaklarla arada nodüler lezyon olarak görülebilir.

Endometriozis çoğunlukla yumurtalıklarda bulunur. Ancak aşağıdaki gibi diğer noktalar üzerinde de bulunabilir:

• Fallopian tüpleri
• Rahmi destekleyen bağlar
• Rahmin dış çevresi
• Karın ameliyatından kalma skarlar
• Bağırsaklar
• Kasık boşluğun çevreleyen sınırlar
• Mesane
• Vajina
• Vajina ve rektum (bağırsak) arasındaki iç alan

Yaygın olarak her 10 kadından birinde görülebilen çikolata kisti, bu hastalığa yakalanmış kişilerin hayatını oldukça zorlaştırabilen bir hastalıktır. Ayrıca hastalığın yol açtığı semptomlar diğer jinekolojik hastalıklarla benzer özellik gösterdiğinden hastalara doğru teşhisin konması ve tedavi uygulanma süreci biraz zaman alabiliyor.

Endometriozis kişide beklenmeyen şikayetlerle kendini gösterebilir bunlardan bazıları: aşırı yorgunluk ve yapılan işe dikkatini toplayamamak gibi çok da ilgili olmayacağı düşünülen semptomlar olabilir.

Yaygın bulgulardan birkaçı aşağıdaki gibidir:

Kronik Yorgunluk

Endometriozis rahatsızlığına sahip kadınlarda görülen ve en az bilinen şikayetlerden biri olan kronik yorgunluk sendromu hastada sürekli yorgunluk hissi ve odaklanma sorunlarına neden olabiliyor. Uzun süren bahar yorgunluğu dikkate alınıp endometriozis olma ihtimalini de değerlendirmek gerekiyor.

Bel, sırt, karın, kasık ağrısı

Kadınlarda en sık görülen sempomlar arasında bel ve sırt ağrıları yer alıyor. Bu ağrıların tedavisinin çok zaman kadın doğum uzmanlarında olduğu akla gelmiyor. Halbuki uzun süren bel, sırt, karın ve kasık ağrılarının temelinde çikolata kisti yatabiliyor. Hastalar bu hastalığı fark edip tedavi için doktora başvurduklarında sosyal aktivitelerden uzak, sıklıkla halsiz ve yorgun olduklarını söylüyorlar.

Tuvalete çıkmak istememe

Bağırsaklar üzerinde yayılmış halde olan çikolata kisti bağırsağı daraltıyorsa; tuvalete çıkmada şiddetli ağrı yaşanabiliyor. Bunun haricinde pelvis (leğen kemiği) içindeki organlarda da problemlere neden olabiliyor.

Dışkılama ve idrar yapmak istememe en bilinen şikayetleri arasında yer alıyor. Özellikle idrar yapma sırasında ciddi ağrı ve yanma görülebiliyor bunun nedeni bu organlar birbirine çok yakın olduğu için herhangi birinin hareketi diğer taraftaki lezyonu etkileyip yanmalara ve ağrılara sebebiyet verebiliyor.

Kısırlık

Kısırlık ile endometriozis arasındaki ilişki sıklıkla tartışılan bir konudur. Endometriozis odakları özellikle tüplerde, yumurtalıklarda tıkanıklıklar ve yapışıklıklara neden olabiliyor bu da kısırlığa yol açıyor. Bu hastalık bazı çiftlerin çocuk yapma istekleri üzerine doktora gitmeleri ile de ortaya çıkabilir.

Ağrılı cinsel ilişki

Cinsel ilişki sırasında ağrı yaşayan birçok kadın bu problemin altında yatan jinekolojik bir rahatsızlığın olabileceğini aklına getirmiyor. Bu durum çiftler arasında çeşitli sorunlara yol açabiliyor; ilişkiden soğuma, ayrılığa varan ciddi problemler neden olabiliyor. Bu yüzden böyle sorunlarda çikolata kistini düşünmek gerekli olabiliyor.

Şiddetli adet sancısı

Şiddetli regl sancıları sıklıkla hemen her kadında görülebilen ve ağrının şiddetine göre çikolata kisti semptomları arasında gösterilebilecek en belirgin rahatsızlıktır. Kadınlar bu ağrıların normal olduğunu ve hemen her kadında yaşandığı düşüncesiyle hareket etseler de bu durum jinekologlar tarafından en belirgin semptom olarak gösteriliyor.

Karında gaz ve şişkinlik

Bu hastalığın bir diğer belirtisi ise karında ağrı ve şişkinliktir. Hasta regl döneminde başta olmak üzere karnındaki rahatsız edici şişkinlikten yakınır. Bu şişkinliğin altında başka problemler olabileceği gibi endometriozis tehlikesi de akla getirilmeli.

Depresyon

Bu hastalığın sıklıkla karşılaşılan nedenleri arasında depresyon yer alıyor. Aslında hastalığın yaratmış olduğu rahatsızlıkların bir sonucu olabilecek kronik depresyon belirtisi kişinin günlük işlerinde aksamalara, cinsel sorunlara ve isteksizliklere, kronik yorgunluğa ve dolayısıyla hayattan zevk alamama durumuna kadar gidiyor.

Yukarıdaki bulgulara sahip kadınların; bulgularının sebebi başka durumlardan da kaynaklanabileceği için, doktorlarına danışmaları önemlidir.